Een behoefte is een biologische functie die toeziet op het welzijn van een levend organisme. Bij mens en dier gaat dit toezicht gepaard met het opwekken van een gevoel dat het organisme motiveert tot een actie die zijn welzijn bevordert.
Deze opvatting werd door Nico Frijda beschreven als de match-mismatch theorie.
Ref. Frijda, Nico. De emoties. Amsterdam: Bert Bakker, 1999. (orig. Nl. 1968)

Algemene functie van de levenswil

De levenswil die alle behoeften van een levend organisme omvat, heeft als algemene functie, toe te zien op het behoud van het fysisch en psychisch welzijn. Dit doet hij door de invloed van zowel externe als interne veranderingen te vergelijken met biologische parameters, die het welzijn weergeven. Fysische behoeften controleren veranderingen in de interne toestand van een organisme, terwijl psychische behoeften veranderingen in de externe situatie controleren.

Behoeften, essentie

Een fysische behoefte vergelijkt een biologisch ingestelde toestand met een interne toestand, terwijl een psychische behoefte een gewenste toestand/situatie met een externe situatie vergelijkt. Alle acties van elke behoefte hebben het realiseren van deze vergelijking tot doel (match of mismatch). De verschillende deelacties zijn:

1. Interne acties die de biologisch ingestelde en gewenste toestand/situatie realiseren. Deze acties hebben een fysiologische oorzaak.
2. De gewenste situatie is biologisch bepaald maar krijgt pas betekenis van zodra er informatie, die voor de persoon belangrijk is, uit de externe situatie (omgeving) toekomt. In de eerste levensfase gebeurt dit, zonder dat de baby er zich bewust van is. De hier bedoelde actie betreft dus: het invullen van belangen (wat voor de persoon belangrijk is) in de gewenste situatie zodat deze een betekenis krijgt.
3. Oordelen over situaties in het verleden hebben onze beeldvorming bepaald en het oordeel over de actuele situatie kan deze beeldvorming verder aanpassen.
4. Het vergelijken van de gewenste toestand (fysische behoefte) met de actuele ‘interne toestand’ ofwel van de gewenste situatie (psychische behoefte) met het oordeel over de actuele ‘externe situatie’.

Belang is geen behoefte

Wij gaan ervan uit dat zowel psychische als fysische behoeften een louter fysiologische aard hebben. Zo niet zouden 'psychische behoeften en de ervaring van belangen' gelijktijdig moeten geëvolueerd zijn, wat niet het geval is. Behoeften zijn aangeboren en kunnen nooit worden ervaren, terwijl belangen pas gevormd worden (een invulling krijgen) na confrontatie met de omgeving. De mens en de 'dieren met een bewustzijn' leren hun belangen kennen tijdens de ontwikkeling van hun persoonlijkheid.

Deelfunctie van een specifieke behoefte

Elke behoefte controleert het behoud van een specifiek aspect van het welzijn van een organisme. Elke fysische behoefte controleert of interne veranderingen gunstig zijn voor het fysisch welzijn en wekt naargelang wat ze vaststelt, een positief of negatief gevoel op. Bvb als een dier voeding nodig heeft, zal zijn ‘behoefte aan voedsel’ dit vaststellen en een hongergevoel opwekken. De vaststelling van tekort aan voeding en de opwekking van honger zijn twee acties van de behoefte.
Elke psychische behoefte controleert of het extern gebeuren gunstig is voor het psychisch welzijn. Bvb als een dier bedreigd wordt, zal zijn behoefte aan veiligheid dit vaststellen en een angstgevoel opwekken. Ook hier zijn er twee acties: de vaststelling van bedreiging en de opwekking van angst.

Gewenste toestand/situatie

De gewenste toestand waarover een behoefte waakt, is geen streeftoestand (toestand die we ons bewust als doel stellen, en waarnaar we streven) maar een fysiologisch ingestelde toestand die in geval van een fysische behoefte constant met de actuele toestand vergeleken wordt en in geval van een psychische behoefte met de actuele situatie. Frijda geeft als voorbeelden van de fysiologisch ingestelde toestand: vrijwaring van pijn, de aanwezigheid van een ander groepslid, een gesteld doel pro-bleemloos bereiken... (De Emoties 1988, 4e druk blz. 93). Als een behoefte een verandering van de reële toestand/ situatie vaststelt, die afwijkt van de gewenste toestand waarover zij waakt, wekt zij een gevoel op dat aanzet om deze gewenste toestand te herstellen.

Fysische of psychische behoefte

Er zijn twee soorten behoeften: fysische behoeften die toezien op het behoud van het fysisch welzijn en psychische behoeften, die toezien op het behoud van het psychisch (of emotioneel) welzijn. Twee belangrijke verschillen tussen beide soorten zijn:

1. Een fysische behoefte vergelijkt de actuele interne toestand met de gewenste toestand, terwijl een psychische behoefte de actuele externe situatie met de gewenste toestand vergelijkt.
2. Fysische behoeften waken enkel over het eigen welzijn dat niks met de omgeving te maken heeft. Ze werken onafhankelijk van het gebeuren in de omgeving. Psychische behoeften daarentegen waken over het psychisch welzijn dat enkel met de omgeving en ons oordeel erover te maken heeft. Ze krijgen daarom pas een betekenis, nadat er oordelen over de omgeving en belangen gevormd zijn.

Sociale behoefte

Een sociale behoefte is een psychische behoefte, die deels fysiologisch van aard is en deels verstandelijk wordt ingevuld en die, in tegenstelling tot andere behoeften, pas betekenis krijgt nadat ze door de drager (persoon/ sociaal dier) een individuele invulling heeft gekregen. Bvb de behoefte aan aanvaarding door een groep, krijgt pas betekenis als een individu zich bewust wordt van een groep waarvan hij lid is (meestal het gezin als eerste groep).
De invulling van een sociale behoefte, gebeurt naar aanleiding van gebeurtenissen die, naast andere factoren, de ontwikkeling van een individu bepalen en waarbij het individu voor zichzelf uitmaakt wat hij/zij belangrijk vindt. De invulling in een behoefte van wat het individu belangrijk vindt, noemen wij een belang (in beperkte zin).