Gevoel

Een gevoel kan drie betekenissen hebben: een fysische gewaarwording, een psychische gewaarwording en een waarneming.
Een gewaarwording is een gevoel (mv. gevoelens) dat een louter gevolg is van fysiologische acties, dus zonder inbreng van het organisme. Daarnaast is er het zintuig gevoel (geen meervoud) of de tastzin waarmee mens of dier de werkelijkheid rondom zich kunnen waarnemen.

Fysisch gevoel
Gewaarwording op een locatie op of in het lichaam, buiten het centrale zenuwstelsel, bvb honger, koude, pijn … . Ook het gevoel van onveiligheid dat zich wel in het centrale zenuwstelsel bevindt noemen we een fysisch gevoel omdat het al geëvolueerd is bij de dieren met zintuigen.

Fysische gevoelens zijn geëvolueerd om gedrag uit te lokken dat het gevoel doet verdwijnen, bv in geval van honger tot voedsel zoeken, in geval van koude tot een warmere locatie zoeken, in geval van pijn tot trachten te verhelpen aan de oorzaak van de pijn, in geval van onveiligheid tot zich naar een veilige locatie begeven.

We zijn geneigd te denken dat een organisme fysische gevoelens als onaangenaam ervaart, maar een onaangenaam gevoel is een psychisch gevoel. Het is bij de evolutie van psychische gevoelens dat aan fysische gevoelens een psychische component werd gekoppeld, bv de ervaring van koude als onaangenaam en warmte als aangenaam.

Psychisch gevoel
Gewaarwording in de hersenen, waarbij we drie soorten onderscheiden:
- gewoon psychisch gevoel: voldoening, ergernis, jaloezie, schaamte, schuld …
- emotie of sterk psychisch gevoel: vreugde, fierheid, verdriet, angst, kwaadheid …
- basisgevoel: goed gevoel, neerslachtigheid, frustratie, onzekerheid ...
Met basisgevoel bedoelen we een onderliggende gemoedstemming die aanwezig blijft maar tijdelijk kan overstemd worden door andere gevoelens: bv een goed gevoel kan overstemd worden door ergernis, angst … en neerslachtigheid kan overstemd worden door voldoening, vreugde … .

Een bijzonder basisgevoel is het ‘goed gevoel’. In vergelijking tot de andere basisgevoelens zorgt het voor een belangrijk voordeel in de strijd om te overleven. Een ‘goed gevoel’ geeft de energie die nodig is voor fitness en fitness is het criterium waarop de natuur selecteert (Evolutie S4). Zonder goed gevoel, geen energie en geen fitness.

Zintuig gevoel
Terwijl het zintuig gevoel volgens de traditionele opvatting enkel de tastzin bevat, is er in vorige eeuw een tendens ontstaan om er de pijnzin, temperatuurzin en drukzin aan toe te voegen, zie citaten onderaan. Wij menen dat onderstaande argumenten vóór de traditionele opvatting meer doorwegen dan deze tegen en verkiezen daarom de traditionele opvatting te behouden:

Onze definitie: De tastzin is een zintuig dat wordt gebruikt om door tasten of aanraken een object te verkennen. Het gevoel dat men daarbij waarneemt is het gevolg van een gemaakte keuze en verschilt dus van een fysisch gevoel dat spontaan optreedt en een gewaarwording is.

Waarom wij de traditionele opvatting van het psychisch gevoel verkiezen
Pro - Argumenten voor de traditionele opvatting

1 De wetenschap is het er over eens dat een organisme met zijn zintuigen kan waarnemen. Daarnaast is er een taalkundig onderscheid tussen een waarneming en een gewaarwording: een vogel kan je waarnemen (zien, horen) maar niet gewaarworden.

Volgens de traditionele opvatting kan je met alle zintuigen waarnemen en met geen enkel zintuig gewaarworden, ook niet met de tastzin. Deze consequentie wordt door de nieuwe opvatting opzij gezet.

2 De actie tasten is het gevolg van een keuze die het organisme bewust maakt, terwijl het fysisch gevoel het gevolg is van autonome acties in het lichaam, geëvolueerd om het organisme aan te zetten tot een reactie.
Dit verschil tussen ‘waarnemen en voelen’ verandert niet i.g.v. gevoelens op de huid.

Contra - Slechts één betwistbaar argument voor de nieuwe tendens
De prikkels van warmte/kou en van pijn worden op de huid ervaren, zoals de prikkel van de tastzin (zie eerste citaat).
<-> Koude rillingen, jeuk … worden ook op de huid ervaren en zijn symptomen van een aandoening, dus geen gevolg van het extern gebeuren. Terwijl een zintuig wordt gedefinieerd als de mogelijkheid om 'het extern gebeuren waar te nemen’.

Citaten
Onderstaande citaten maken de tendens duidelijk dat het zintuig gevoel naast de tastzin ook de pijnzin, temperatuurzin en drukzin omvat (met de term pijn wordt 'pijn ter plaatse van de huid' bedoeld).

1e citaat: Zintuigen bij de mens en andere gewervelden

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Zintuig#Zintuigen_bij_de_mens_en_andere_gewervelden

2e citaat: Gevoel in psychologische zin moet worden onderscheiden van gevoel als de zintuiglijke vorm van waarnemen (tastzin, pijnzin of temperatuurzin)
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gevoel dd mei 2016

3e citaat: De eerste vier van de klassieke zintuigen, gezichtsvermogen, gehoor, reukzin en smaakzin zijn de speciale zintuigen. Voelen wordt onderverdeeld in drie aparte zintuigen die vooral in de huid liggen. De zogenaamde somatische zintuigen: tastzin, thermoceptie (warmte en koud) en nociceptie (pijn).
Bron: https://www.gezondheidsnet.nl/horen/waarneming-de-zintuigen-op-een-rij

4e citaat: Gevoel g.mv.(geen meervoud): het vermogen om te voelen, als zintuig, m.n. het vermogen om stoffelijke voorwerpen in hun stoffelijkheid te kennen door de tastzin of om druk- en pijngewaarwordingen te herkennen.
Bron: Van Dale, online 2015