Het primair verstand is een vorm van verstand die geëvolueerd is bij de 'dieren met zintuigen zonder wervelkolom'. Deze dieren hebben wel hersenen maar zijn niet verstandig zodat we de functie van hun hersenen bezwaarlijk 'verstand' kunnen noemen. Wij noemen deze functie daarom 'primair verstand'. Onderstaand diagram toont de situering van het primair verstand in het gedragsmodel van deze dieren.

Gedragsmodel dieren met zintuigen

1. Acties van de levenswil bevinden zich aan het begin van een reeks. Van deze acties heeft het dier geen ervaring ook geen onbewuste.
2. Een zintuig is een orgaan met een functie en acties, bijv. het oog heeft het zien als functie en ‘wat het ziet’ als actie. Maar zintuigorganen hebben geen gezamenlijke functienaam, vandaar de term zintuigfunctie. Zoals het dier via acties van zijn zintuigen zijn omgeving leert kennen, zo leert het via acties van zijn gevoel zijn behoeften kennen.
3. De acties ‘waarnemen, voelen en willen’ werken autonoom, het dier ervaart deze acties wel maar is er zich niet bewust van. De bewuste ervaring van deze acties is ontstaan vanaf de ontwikkeling van de hersenschors (cortex).
4. Het primair verstand, dat we koppelen aan de aanwezigheid van hersenen, verwerkt de zintuiglijke indrukken en gevoelens en weegt af hoe de behoeften van het dier best worden vervuld.
5. Deze afweging en de beslissing om al dan niet tot actie over te gaan, gebeuren autonoom.